Củ Khoai Mài

Củ Khoai Mài còn có tên là dược là hoài sơn, củ chụp  là loài thực vật thuộc họ Củ nâu  có vị ngọt, tính bình, có tác dụng bổ tỳ vị, ích tâm...

Củ Khoai Mài còn có tên là dược là hoài sơn, củ chụp là loài thực vật thuộc họ Củ nâu có vị ngọt, tính bình, có tác dụng bổ tỳ vị, ích tâm phế, bổ thận, chỉ tả lỵ, có tác dụng rất tốt cho người bệnh suy nhược cơ thể, chán ăn, trẻ em suy dinh dưỡng, rối loạn tiêu hóa…

Củ Khoai Mài

Mô tả:

Cây củ mài là loại cây dây leo, có rễ mầm lên thành củ, dài tới hơn 1m, đường kinh 2 – 10cm, với nhiều rễ con. Thân cây nhẵn, hơi có góc cạnh. Lá đơn, mọc đối, hình tim dài cuống dài, mép nhẵn; ở kẽ lá có những củ con gọi là Thiên hoài hay Dái củ mài. Hoa trắng nhỏ, khác gốc, mọc thành bông ở kẽ lá vào mùa hạ. Quả nang có 3 cánh.

Tên khoa học

Dioscỏea persimilis Prain et Burkill – họ củ Nâu (Dioscoreaceae). Tên khác: Hoài sơn – chỉnh hoài - Sơn dược – Khoai mài.

Bộ phận dùng:

Rễ củ đã chế biến khô của cây củ mài.

Thu hái và chế biến:

• Thu hái vào mùa đông, thu, có nơi thi hái quanh năm. Khi cây khô lụi, đào lấy rễ củ, cắt bỏ gốc thân, rửa sạch đất, dùng dao trẻ hay đồng cạo bỏ vỏ ngoài và rễ con, rồi tiếp tục chế biến theo một trong hai phương pháp sau:
• Ngâm nước phèn chua 2 – 4h, cho bớt nhớt, đem sấy diêm sinh liên tục 3 ngày, ba đêm cho đến khi mềm. Lấy ra ngâm nước lã, rửa sạch phơi khô, đem gọt, sửa, lại sấy diêm thêm 1 ngày 1 đêm cho đến khi mềm. Ngâm nước lã rửa sạch rồi đem gọt vỏ, sửa cho đều đặn rồi dùng ván gỗ lăn kỹ cho đến lõm 2 đầu thành hình trụ tròn. Phơi gần khô , sửa lại lần nữa rồi đánh giấy nháp cho bóng. Cuối cùng sấy diêm sinh thêm 1 ngày nữa thì được Hoài sơn thành phẩm.
• Ngoài ra còn một cách trong Dược điển hướng dẫn là: Củ mài đào về rửa sạch đất, gọt vỏ, ngâm nước phèn chua 2 – 4h, vớt ra cho vào lò sấy diêm sinh đến khi củ mềm, mang phơi hay sấy nhẹ cho đến de lại, đem gọt vỏ và lăm cho tròn. Tiếp tục sấy diêm sinh 1 ngày 1 đêm.
• Hoặc đem sấy hoặc phơi khô củ mài thì được Mao sơn dược. Chọn lấy những củ to, thẳng ngâm nước, gọt sửa lại những vết sẹo, bẩn, sau đó đem vãn gỗ lăn cho chúng thành củ trụ tròn, cắt gọn hai đầu, đem phơi hoặc sấy khô. Cuối cùng đánh bóng thì được Quang Sơn Dược.
• Lưu ý: Củ mài đào về cần chế biến ngay, nếu để chậm 3 – 4 ngày sẽ bị chảy nhựa (chảy máu) khi chế chế biến Hoài sơn sẽ bị vàng.
• Sơn dược không mùi, vị ngọt, hơi chua. Loại Sơn dược củ to, dài, thẳng hay hơi cong một chút, khô, chắc, nhiều bột, không xơ, lăn tròn kỹ, đã đánh bóng, nhẵn mịn, đã sấy 3 lần, trắng từ trong ra ngoài, không mốc mọt là loại tốt.
• Loại Hoài Sơn chưa gọt vỏ ngoài, chất xốp, màu vàng nâu xám, không dùng làm thuốc. Còn tránh nhầm lẫn với củ Cọc, củ Từ, củ Cái còn gọi là Khoai Vạc.
• Công dụng: Theo Đông y, Hoài Sơn vị ngọt, tính bình vào 4 kinh: Tỳ, Vị, Phế, Thận. Có tác dụng làm mạnh tỳ vị, bổ phổi, bổ thận, giữ tinh khí, sinh tân dịch. Dùng chữa các chứng bệnh suy nhược cơ thể, tiêu hóa kém, tả lỵ lâu ngày, ho lâu ngày yếu mệt, đái tháo miệng khát, di tinh, đái rắt, phụ nữ khí hư. Theo Tây y, sơn dược có tác dụng: giúp tiêu hóa, giảm đường huyết, bổ dưỡng.

Liều dùng: 10 – 20g, sắc hoặc tán thành bột, chế thành thuốc viên uống. Có khi sao qua với cám, tới khi màu hơi vàng nhạt, rây bỏ cám.
Lưu ý: Người bị chứng thấp nhiệt, đại tiện táo bón không được dùng.